Upoznajte se sa tehnikom mulaža vrednijom od hiljadu slika
Svako ceni udžbenik sa dobrim ilustracijama. Kada se radi o pojedinim granama medicine, nekad su slike i šeme koje nalazimo u knjigama korsnije od samog teksta. Dermatovenerologija, grana medicine koja se velikim delom oslanja na oštro oko i veštinu inspekcije pacijenta, nesumnjivo je najbolji primer koliko vredi veran prikaz patoloških promena. Međutim, vratimo se jedan vek u prošlost, kada su knjige u boji bile teško dostupne, a fotografija i film tek na početku svog postojanja. Kako je izgledalo učiti dermatovenerologiju?
Mulaž je reč francuskog porekla (moulage) i označava tehniku oslikavanja lažnih povreda na inače zdravoj osobi za svrhu obuke medicinskog osoblja. Unapređivanjem ove tehnike nastajali su realistični voštani i gipsani modeli delova, odnosno čitavog ljudskog tela zahvaćenog određenom patologijom. Prvi dermatovenerološki mulaži nastali su početkom XIX veka u Engleskoj, Nemačkoj i Francuskoj, i brzo su našli svoje mesto na medicinskim fakultetima širom Evrope. Veliku popularnost duguju svojoj izuzetnoj realističnosti, prikazujući promene na koži koje studenti inače nisu imali prilike da vide, što zbog učestalosti same bolesti, što zbog rizika pri kontaktu sa obolelim pacijentom.
Medicinski fakultet u Beogradu nije zaostajao za svetskim trendovima.
Iako je fotografija danas dominantan način prikaza kožnih oboljenja, zapanjuje realističnost trodimenzionalnih mulaža, njihova očuvanost u pogledu boje i detalja
Praktično paralelno sa osnivanjem fakulteta i Klinike za dermatovenerologiju, nastaje i prva kolekcija mulaža. Osnivač prve kolekcije mulaža bio je dr Đorđe Đorđević (1885-1935), prvi profesor dermatovenerologije i prvi direktor dermatološke klinike u Beogradu. Ovu kolekciju dr Đorđević je dopunjavao iz različitih evropskih gradova kao što su Beč i Hamburg, iako nema traga koji bi govorio da li ih je kupovao ili dobijao na poklon, što je bila praksa u to vreme.
Kada je posle izvesnog vremena vrednost mulaža prepoznata, zaposlena su dva vajara pri samoj Klinici. Sergej Alisov pre i Vojislav Šikoparija nakon Drugog svetskog rata napraviće najveći deo mulaža koji se i danas nalaze u vlasništvu Medicinskog fakulteta u Beogradu.
Istorija, edukacija, umetnost
Iako je fotografija danas dominantan način prikaza kožnih oboljenja, zapanjuje realističnost trodimenzionalnih mulaža, njihova očuvanost u pogledu boje i detalja. Šta više, neka oboljenja koja su tokom vremena prestala da budu deo naše svakodnevice danas možete videti praktično samo u obliku mulaža. Tu su brojni prikazi sifilisa u svim stadijumima (znajući da je sifilis bio široko rasprostranjen u to vreme među srpskom vojskom) i veneroloških bolesti poput gonoreje i kondiloma. U zbirci možete pronaći prikaze lepre i tuberkuloze, a najviše pažnje možda privlače četiri prikaza favusa koji se danas više ne viđa. Mulaži nastali nakon Drugog svetskog rata obuhvataju brojna kožna oboljenja poput tuberkuloze, lepre, lišmanijaze, toksikodermije, skabijesa, Pedžetove bolesti, tifusa, psorijaze i različitih gljivičnih oboljenja kože. Među prikazima tumora najčešći su mycosis fungoides i epiteliom.
Danas Beogradska kolekcija mulaža broji oko 350 različitih prikaza bolesti od kojih su 280 kompletno očuvani, a oko 70 značajnije oštećeni uglavnom zbog nemara pri rukovanju. Kolekcija je u prošlosti sigurno bila veća, međutim deo mulaža je izgubljen tokom nemačke okupacije. Najveći deo mulaža fiksiran je na crnoj drvenoj podlozi, uokviren u belu tkaninu, sa potpisom autora. Na mulažima koji prikazuju oboljenja kože lica, po pravilu, oči su uvek zatvorene.
Kolekcija je podeljena u četiri grupe i to: prva grupa koju sačinjavaju najstariji mulaži koje je sakupio dr Đorđević, druga grupa mulaža koju je sačinio Alisov, treća grupa mulaža je delo Šikoparija i četvrta grupa čiji je autor nepoznat.
Mulaži se čuvaju u vitrinama biblioteke Instituta u relativno zadovoljavajućim uslovima, iako se oni, shodno istorijskoj vrednosti ovih antikviteta, sigurno mogu poboljšati.
Možemo zaključiti da mulaži imaju trostruku vrednost: prva je istorijska, budući da su oni svedok jednog vremena u pogledu najčešćih kožnih oboljenja koja su pogađala naš narod, kao i načina na koji su mladi lekari učili da ih prepoznaju; druga je edukativna jer su pojedini prikazi bolesti kao što je lepra, tercijarni sifilis ili pegavi tifus retko prisutni u današnjoj kliničkoj praksi; treća vrednost je umetnička i ne može se lako opisati- nju ćete osetiti u biblioteci Instituta za dermatologiju i venerologiju. Pustite da vas duh prošlosti odvede u vreme pre interneta, projektora i fotografija, u vreme kada su mulaži bili glavno sredstvo obrazovanja slavnih generacija lekara koje su podigle naš fakultet.
A.S
Reference:
Medenica, L., Lalevic-Vasic, B. and Skiljevic, D. (2008), The Belgrade dermatovenereologic moulage collection: past and present. Journal of the European Academy of Dermatology and Venereology, 22: 937–942. doi: 10.1111/j.1468-3083.2008.02577.x
